Podobieństwa i różnice metody Bobath i PNF

Głównym celem metody PNF jest odbudowa czynności ruchowych (reedukacja) podporządkowana fizjologicznej sekwencji rozwoju ruchowego i prowadzona w oparciu o ruchy zbliżone do tych, jakie się wykonuje w życiu codziennym.
Postępowanie oparte jest o sumowanie się różnego rodzaju bodźców aferentnych (głównie wzrokowych, słuchowych, proprioceptywnych, dotykowych i równoważnych).
W metodzie tej rezygnuje się z izolowanych ruchów w pojedynczych stawach i w typowych płaszczyznach.
Całość ruchu jest wynikiem świadomych starań pacjenta, wspieranych elementami torującymi, do których można zaliczyć rozciągnięcie mięśni i innych elementów okołostatwowych, ciąg i nacisk, wzmocnienie aktywności mięśni poprzez odpowiednio stawiany opór, właściwy chwyt oraz zapewnienie odpowiednich warunków i kolejności pracy mięśni.
Ćwiczenia wykonuje się zwykle jednym z wielu sposobów, z których każdy ma inne zastosowanie.

Do podstawowych technik stosowanych w tej metodzie należą

• Powtarzane skurcze – należące to tzw. Technik agonistycznych i służące głównie wyuczeniu ruchu oraz rozwijaniu siły i wytrzymałości mięśniowej;
• Rytmiczne zapoczątkowanie ruchu – należące do tej samej grupy, stosowane u osób, które mają problemy z rozpoczęciem ruchu ( sztywność, spastyczność );
• Zmiana kierunku ruchu na przeciwny – jako nieodłączna składowa dla większości ruchów wykonywanych w życiu codziennym. Należy do grupy technik antagonistycznych, stosuje się tu 3 zasadnicze warianty ćwiczeń powrotnych - powolne zmiany kierunku ruchów, powolne zmiany kierunku ruchu z „trzymaniem” i rytmiczną stabilizacją;
• Techniki rozluźniające – z ruchem biernym lub czynnym poza zakres ograniczenia ruchomości, ale po uprzednim rozluźnieniu, które uzyskuje się przede wszystkim na drodze poizometrycznej relaksacji
• Dodatkowe środki fizykalne jako uzupełnienie powyższych technik

Podstawę dla powyższych technik stanowią wzorce kompleksów ruchowych, które są wzorcami ruchów globalnych przebiegających trójpłaszczyznowo i zawierające składową rotacyjną. Wszystkie wzorce mają swoją nazwę, odzwierciedlającą kierunek ruchu, bądź ruch zachodzący w stawie bliższym ( pozycję końcową ).
Każdemu wzorcowi odpowiada wzorzec antagonistyczny ( powrotny ).
Pozycja końcowa jednego wzorca jest pozycją wyjściową dla innego ( antagonistycznego ).
W zależności od potrzeb i możliwości pacjenta, ustala się program leczenia, odrestaurowujący jak gdyby różne fazy rozwoju ruchowego.

Ćwiczenia te można podzielić na następujące etapy

• Przetaczanie z leżenia tyłem do leżenia przodem;
• Ćwiczenie równowagi w leżeniu bokiem;
• Przetaczanie z leżenia przodem do leżenia tyłem;
• Ćwiczenie dolnej części tułowia;
• Pełzanie do przodu i tyłu;
• Unoszenie się do tzw.pozycji kolanowo-łokciowej i ćwiczenie równowagi w tej pozycji;
• Podnoszenie się do klęku podpartego, „huśtanie się” w tej pozycji oraz ćwiczenie w niej równowagi;
• Poruszanie się w klęku podpartym;
• Przejścia z klęku podpartego do pozycji „czworonożnej” oraz czworakowanie w tej pozycji;
• Przejścia do siadu z leżenia oraz ćwiczenia równowagi w tej pozycji;
• Przejścia do klęku prostego i ćwiczenia równowagi w tej pozycji;
• Przejścia do pozycji stojącej z klęku prostego zwieszonego, ćwiczenie równowagi w tej pozycji oraz stawianie kroków.

Dodatkowe ćwiczenia koncentrują się wokół dwóch aspektów – samowystarczalności pacjenta oraz ważnych dla życia funkcji tj. oddechu i poprawy jego mechaniki, ruchów oczu, ust i języka oraz połykania, a także stymulacji pęcherza i jelit oraz reedukacji mięśni twarzy.

W metodzie Bobath można wyróżnić 2 oddzielne metody – usprawniania dzieci dotkniętych mózgowym porażeniem dziecięcy oraz usprawniania dorosłych z hemiplegią.
W pierwszym przypadku całość postępowania zmierza do poprawy samodzielności dziecka upośledzonego motorycznie.
Uzyskuje się to poprzez wypracowanie u niego umiejętności utrzymywania prawidłowej postawy ciała w różnych pozycjach a w szczególności umiejętności zmiany pozycji w sposób jak najbardziej fizjologiczny.
Terapeuta pracuje nad normalizacją wielkości i rozkładu napięcia mięśniowego oraz wyzwoleniu wzorców postawy i ruchu dziecka spod wpływu nieprawidłowych, prymitywnych odruchów postawy, a także jednocześnie na ułatwianiu wzorców opartych na prawidłowych reakcjach nastawczych i równoważnych.
Techniki hamowania i ułatwiania służą również wzajemnej współpracy grup mięśniowych, w celu uzyskania swobodnego ruchu w zakresie dużej motoryki.
Wyzwalane ruchy czynne mają początkowo charakter odruchowy, lecz wielokrotnie powtarzane stanowią podstawę dla późniejszych prawidłowych ruchów dowolnych ( świadomych ). Całość postępowania bazuje na poruszaniu punktami kluczowymi ( tj. głową, szyją, obręczami, kończynami i innymi ), które wpływają na ukształtowanie się prawidłowych odruchów postawy i równowagi oraz ułatwiają zbliżony do normalnego rozwój dziecka.

Stosowane tu ćwiczenia można podzielić na 4 grupy

• Ćwiczenia regulujące ustawienie głowy w przestrzeni oraz prawidłowe ułożenie głowy względem ciała;
• Ćwiczenia polegające na ułatwieniu ruchów ciała dziecka za pomocą zmian ułożenia punktów kluczowych;
• Ćwiczenia wyrabiające odruch równowagi;
• Ćwiczenia wyrabiające odruch obronny.

Rozwój czynności ruchowych związany jest z odpowiednim odbieraniem bodźców dotykowych, proprioceptywnych, przedsionkowych, wzrokowych oraz ze stopniowym kształtowaniem somatognozji. Dlatego też manipulowanie punktami kluczowymi ma umożliwić dziecku gromadzenie prawidłowych odczuć sesnomotorycznych.
W usprawnianiu hemiplegików podstawą postępowania jest również hamowanie oparte o zmianę ułożenia punktów kluczowych, które poprzedza aktywizację pacjenta.
Nadrzędną sprawą jest zwalczanie spastyczności, z czym wiąże się dobieranie tylko takich ułożeń i ćwiczeń, które nie wyzwalają patologicznych reakcji odruchowych.

Można tu wyróżnić 4 etapy usprawniania

1. Unikanie większych wysiłków przez kk zdrowe oraz podejmowania kompensacji ubytków ruchowych przez tę stronę, gdyż sprzyja to utracie pamięci ruchowej i utrudnia dalsze usprawnianie.
Należy zwracać tu uwagę na ułożenie pacjenta i różnych części jego ciała w różnych pozycjach.
Pacjent ma patrzyć na stronę chorą.
Stosuje się tu niebolesne i wygodne pozycje terapeutyczne – zmieniane co 2 godziny.
Pacjent ćwiczy zmiany pozycji w łóżku, przygotowuje się go do siadania, stania i chodzenia oraz usprawnia się kg.
Składowe dotyczące sprawności kk są dodatkowo rozkładane na takie elementy jak, np.: praca nad kontrolą nogi, kończyny górnej, mobilizacją barku itp.
Dodatkowo stosuje się tu ćwiczenia równoważne.

2. Częściowo pokrywa się z ćwiczeniami wykonywanymi na 1-wszym etapie, lecz zmierza się tu do ćwiczenia w siadzie i staniu, w pozycji pronacyjnej, czworonożnej i w klęku.
Na tym etapie kładzie się nacisk na ćwiczenia chodu oraz opanowanie kontroli ruchu ramienia i niezależnego poruszania łokcia.

3. Tu doskonali się chód i czynności kg.

4. Poświęcony jest dalszemu doskonaleniu funkcji niedowładnej ręki.

PODSUMOWANIE

• Bazą dla obu metod jest doskonała znajomość rozwoju neurofizjologicznego i podstaw anatomii człowieka.
• Każda opiera się na torowaniu nerwowo-mięśniowym z tą różnicą, że w metodzie Bobath torowanie poprzedza hamowanie nieprawidłowej aktywności.
• W PNF głównym celem jest reedukacja czynności ruchowych, w Bobath’cie dla dzieci stworzenie warunków do prawidłowego rozwoju sensomotorycznego, w Bobath’cie dla dorosłych dąży się do zwalczania spastyczności, która jest źródłem zaburzeń czucia ruchu.
• Każda metoda zmierza do usamodzielnienia się pacjenta, by mógł on wykonywać czynności życia codziennego, w Bobath’cie dla dzieci zmierza się do przygotowania dziecka do uczestnictwa w normalnym życiu rodzinnym i społecznym
• W PNF’ie reedukacja wspomagana jest wcześniejszymi doświadczeniami, pochodzącymi ze schematów rozwoju ruchowego jak i wielozmysłowego bodźcowania, w Bobath’cie dla dzieci terapia polega na dostarczeniu prawidłowych doświadczeń ruchowych i również na wielozmysłowym bodźcowaniu,(dziecko dopiero gromadzi prawidłowe doświadczenia ruch.)
• W PNF’ie i Bobath’cie dla dorosłych całość ruchu jest wynikiem świadomych starań pacjenta, w NDT-Bobath dla dzieci wyzwalane ruchy czynne początkowo mają charakter odruchowy, które później jednak umożliwiają świadomą aktywność ruchową
• W obu, każdy ruch, podporządkowany fizjologicznej sekwencji rozwoju ruchowego wspierany jest elementami torującymi
• Torowanie w Bobath’cie polega na manipulacji punktami kluczowymi, w PNF’ie na rozciągnięciu mm i elementów okołostawowych, ciągu, nacisku, wzmocnieniu aktywności mięśni poprzez odpowiednio stawiany opór, właściwym chwycie oraz zapewnieniu odpowiednich warunków i kolejności pracy mięśni
• W PNF’ie ćwiczenia można wykonywać różnymi technikami, wśród których należy wymienić: powtarzane skurcze, rytmiczne zapoczątkowanie ruchu, zmiana kierunku ruchu na przeciwny, techniki rozluźnaijące oraz dodatkowe środki fizykalne, w Bobath’cie dla dzieci stosowane ćwiczenia można podzielić na ćwiczenia: regulujące ustawienie głowy w przestrzeni oraz prawidłowe ułożenie głowy względem ciała; polegające na ułatwieniu ruchów ciała dziecka za pomocą zmian ułożenia punktów kluczowych; wyrabiające odruch równowagi oraz wyrabiające odruch obronny, w Bobath’cie dla dorosłych wyróżnić można 4 etapy usprawniania: pierwsze 2 etapy maja wartość raczej profilaktyczna, a dopiero w trzecim okresie rozpoczyna się właściwy trening
• W każdej metodzie akty ruchowe są ruchami naturalnymi i globalnymi przebiegającymi międzypłaszczyznowo ze składową rotacyjną
• Obie terapie są zgodne z potrzebami ruchowymi pacjenta, które mają być bezbolesne i funkcjonalne oraz wzorowane są na naturalnych ruchach zdrowego człowieka
• PNF opiera się na potencjale nieuszkodzonych bądź najsprawniejszych sfer ruchowych i wykorzystuje je do pozyskiwania aktywności motorycznej w słabszych lub uszkodzonych obszarach narządu ruchu, Bobath natomiast wykorzystuje hamowanie nieprawidłowych reakcji, które samo przez się ułatwia normalną aktywność
• W obu terapiach wszystkie oddziaływania muszą być wykonywane tak, aby nie utrwalać patologii. W Bobath’cie dla dzieci bardzo ważne są prawidłowe o wykonywane zabiegi pielęgnacyjne, karmienie, noszenie dziecka, czy zabawa z nim, bowiem są one odpowiednimi momentami do utrwalania ruchów ćwiczonych przez fizjoterapeutę
• W żadnej z metod nie ma ścisłych schematów postępowania, rodzaj, tempo i rytm ćwiczeń dobierany jest indywidualnie
• Obie mają niewielkie wymagania sprzętowe.