Ocena funkcjonalna chodu i innych form lokomocji

W analizie funkcji motorycznych osób niepełnosprawnych szczególną rolę ma ocena możliwości ruchowych związanych z różnymi sposobami lokomocji. Choroby układu nerwowego i aparatu ruchu oraz dłuższa hipokinezja spowodowana innymi schorzeniami w znaczny sposób upośledzają lokomocję.

Znaczenie rehabilitacji w zakresie możliwości lokomocyjnych pacjenta:

• Chód i inne formy lokomocji są konieczne do zaspokajania potrzeb życia codziennego.
• Większość chorób wpływa niekorzystnie na osobniczą lokomocję.
• Wzorzec biomechaniczny chodu stanowi najbardziej wykształconą odruchowo funkcję motoryczną człowieka w jego rozwoju ontogenetycznym i filogenetycznym.
• Utrzymanie spionizowanej pozycji i wykonywanie ruchów lokomocyjnych stanowi dla wielu chorych po ciężkich urazach bardzo duży wysiłek fizyczny i wpływa znacząco na całościowy bilans energetyczny ustroju.
• Postęp w przywracaniu prawidłowej lokomocji jest wyrazem skuteczności procesu rehabilitacji.
• Poruszanie się, głównie w pozycji spionizowanej, jest zwykle dla osoby niepełnosprawnej najważniejszym celem usprawniania.
• Osiągnięcie pełnej sprawności chodu stanowi dla osoby dotąd niepełnosprawnej dowód skuteczności rehabilitacji. Intensywne ćwiczenia konieczne do poprawy jakości chodu wpływają też wyraźnie na poprawę ogólnej sprawności i wydolności fizycznej chorego.

Kontrolę chodu można prowadzić wnastępujący sposób:

• rejestrować czas pokonanego dystansu przez pacjenta,
• rejestrować czas chodu podczas pokonywania przez pacjenta określonych przeszkód, np. stopni, wzniesienia itp.,
• rejestrować szybkość chodu lub określić odległość przebytą w jednostce czasu,
• rejestrować długość i częstotliwość kroków,
• rejestrować, przy użyciu platformy tensometrycznej, siłę nacisku kończyn dolnych i długość poszczególnych cykli chodu,
• określić koszt energetyczny wysiłku fizycznego związanego z chodem.

Wysiłek fizyczny związany z lokomocją, szczególnie u osób niepełnosprawnych, angażuje wiele grup mięśniowych i wymaga określonego nakładu energii.
Chód osób zdrowych jest bardzo ekonomiczny, tzn. odznacza się niewielkim wydatkiem energetycznym i wysokim współczynnikiem pracy użytecznej, co wskazuje na korzystne relacje pomiędzy wykonaną pracą fizyczną a energią, która musi być wydatkowana na jej wykonanie.

Wskutek zaburzonej koordynacji nerwowo- mięśniowej osoba niepełnosprawna angażuje podczas chodu wiele dodatkowych mięśni, co podwyższa koszt energetyczny tego wysiłku.
Chód osób po urazach rdzenia kręgowego, chodzących w pozycji pionowej wymaga sześciokrotnie większego nakładu energii niż u osób zdrowych.

U osób zdrowych odnotowano pozytywną zależność pomiędzy szybkością chodu a zużyciem tlenu, lecz tylko w zakresie szybkości chodu 50-100 m/min.

Istnieje zatem określona szybkość chodu, która jest energetycznie najoszczędniejsza (niskie zużycie tlenu) i to kryterium metaboliczne może wskazywać na stopień fizjologicznej prawidłowości chodu.

Charakterystyka lokomocji w urazach rdzenia kręgowego

• Możliwości lokomocyjne pacjentów po urazie rdzenia kręgowego uwarunkowane są:
• wysokością urazu rdzenia
• stopniem upośledzenia funkcji zespołów dynamicznych mięśni
• Podział pacjentów pod względem czynnościowym:
• z uszkodzeniem rdzenia powyżej Th7
• C1-C5 – ciężki stan kliniczny
• poniżej C5
• z uszkodzeniem rdzenia poniżej Th7

Jaki jest koszt fizjologiczny różnych form lokomocji?

Koszt energetyczny fizjologicznego chodu z szybkością 5,5 km/godz. wynosi 5,5-7,5 kcal/min. w zależności od podłoża. Jest to wysiłek, którego zapotrzebowanie energetyczne trzykrotnie przekracza spoczynkową przemianę materii (lekka praca fizyczna).

Uwarunkowania zmieniające wydatek energetyczny lokomocji chorych z urazem rdzenia kręgowego:

• Poziom uszkodzenia rdzenia i wynikające z niego porażenia różnych grup mięśniowych
• Rodzaj sprzętu ortopedycznego (wózek, kula łokciowa, AFO, KAFO, poręcze itp.)
• Stan funkcjonalny pacjenta (np. okres hipokinezji czy obniżonej wydolności fizycznej)

Paraplegicy uczą się na nowo sposobu poruszania.

OEI (ang. orthopedic efficiency index)

– wskaźnik, wyrażony w ml O2/kg/m, określający ilość tlenu potrzebną paraplegikowi do pokonania określonego dystansu i pozwalający porównać koszt metaboliczny lokomocji wykonanej odmiennymi sposobami przez pacjentów o równym stopniu upośledzenia funkcji mwwow.ptatndodom.orrgycznych.

Wydatek energetyczny różnych rodzajów lokomocji paraplegików w zależności od wysokości urazu rdzenia kręgowego

Poruszanie się paraplegika na wózku bez względu na poziom uszkodzenia rdzenia, zbliżone jest pod względem wydatku energetycznego do chodu osoby zdrowej, zaś chód w pozycji pionowej pięciokrotnie przewyższa wydatek osoby zdrowej.

Różnica w zużyciu tlenu dla pokrycia potrzeb wysiłku lokomocji nie leży w przemianach tlenowych (MET), lecz w wydatku energetycznym potrzebnym do pokonania 1 m dystansu.

Wpływ rodzaju sprzętu ortopedycznego na wydatek energetyczny chodu paraplegika:

• Pacjenci posługujący się AFO poruszają się o 30% szybciej i zużywają 40% mniej tlenu niż pacjenci używający KAFO.
• Poruszanie się przy poręczy jest wolniejsze o 64% niż chód normalny (29 m/s i 80 m/s), zużycie tlenu większe o 38% (16,5 ml O2/kg/min i 12 ml O2/kg/min), a HR wzrasta do 145 ud./min.
  

Intensywność wysiłku fizycznego chodu paraplegików w porównaniu do osób zdrowych.

• Przy szybkości poruszania ok. 2,5 km/godz., wydatek energetyczny jazdy na wózku jest niższy niż chodu osoby zdrowej.
• Przy szybkości powyżej 3,5 km/godz. Chód osoby zdrowej jest bardziej ekonomiczny – 25% wyższe wartości HR u paraplegików poruszających się na wózku w porównaniu z chodem osoby zdrowej (stres i nadmierne wykorzystanie do pracy Pacjenci z urazem rdzenia kręgowego pragnący poruszać się w pozycji pionowej powinni reprezentować bardzo wysoki poziom wydolności fizycznej.

Możliwości poprawy wydolności fizycznej paraplegików:

• Chorzy z urazem rdzenia kręgowego w trakcie treningu rehabilitacyjnego mogą uzyskać wartość VO2max najwyżej 1,4 l O2/min, w związku ze stopniem upośledzenia funkcji motorycznej.
• Osobnicze możliwości poprawy wydolności(do VO2max = 1,5 l O2/min) zależą od:
• poziomu uszkodzenia rdzenia
• stanu ogólnego pacjenta
• Chód paraplegika w pozycji pionowej jest wysiłkiem przekraczającym 30% maksymalnego zużycia tlenu (narastanie beztlenowych procesów metabolicznych i nasilenie objawów zmęczenia, które wymuszają zaprzestanie wysiłku), stąd czas nauki chodu jest znacznie ograniczony.
• Należy pamiętać o zaburzeniach układu krążenia i oddychania na skutek urazu, które ograniczają wydolność osobniczą (spadek pojemności życiowej płuc, ciśnienia, bradykardia i związana z tym hipoksja)